Gamelan in Nederland nu
In 2018 is het 75 jaar geleden dat Nederlanders voor het eerst Javaanse gamelan gingen spelen. Het Tong Tong Festival heeft een programma samengesteld waarin nationale en internationale gamelan-groepen aantreden. De Sobat vroeg etnomusicoloog Henrice Vonck, associate researcher aan de Universiteit van Amsterdam, naar de status van gamelan anno 2018. Op 24 mei geeft zij ook een lezing in Studio Tong Tong.
Is Nederland door zijn koloniale verleden beter bekend met gamelan-muziek dan andere landen buiten Indonesië/Azië?
Henrice Vonck: “Dat was in het verleden zeker het geval, en we hebben daar een gemeenschap van gamelan-groepen, spelers, componisten aan overgehouden. Kijk maar naar het TTF-programma dit jaar. Toch kun je stellen dat de lange kennistraditie van gamelan in Nederland lijkt te verdampen; gamelan in Nederland is ingehaald door de rest van de wereld.”
Kun je toelichten hoe de gamelan in Nederland is ingehaald?
“In de wereldmuziektrend die in de jaren ’70 begon in California, werden particuliere en institutionele gamelan- groepen opgericht, die nu nog toonaangevend zijn. Een voorbeeld is de Balinese gamelan-groep Sekar Jaya, die zich wijdt aan zowel traditionele als hedendaagse Balinese gamelan en dans.
De grote groei in de jaren erna is voornamelijk te danken aan het feit dat aan veel universiteiten institutionele Javaanse en Balinese gamelan-groepen zijn opgericht, zoals in Japan, Duitsland, Engeland, Australië, Nieuw-Zeeland. Zij gingen vaak jarenlange relaties aan met Javaanse of Balinese artists in residence, zowel musici als dansers. Uit deze intensieve samen- werkingen vloeiden dan ook veel academische studies voort, van bijvoorbeeld Michael Tenzer, Michael Bakan en Lisa Gold over diverse Balinese gamelan- genres. Er stonden ook gamelan-componisten op, zoals Wayne Vitale en EvanZyporin. Dat geldt ook over de Javaanse gamelan, die zich zoals de Balinese vanaf die tijd over de hele wereld verspreidde. Kortom: gamelan is booming!”
Hoe is de gamelan in Nederland op de achtergrond geraakt? Zijn er ook lichtpuntjes?
“Nederland had ook een eigen gamelan- kenniscentrum, verbonden aan de faculteit muziekwetenschap van de Universiteit van Amsterdam. Generaties studenten konden wekelijks de Javaanse gamelan van het Tropenmuseum bespelen, waar vele gamelan-musici zijn gevormd. Wellicht door de wet van de remmende voorsprong is deze gamelan inmiddels verbannen naar het depot, zodat het grote publiek er niet meer vanzelfsprekend kennis mee kan maken. Het is daarom mooi te zien dat zowel de UvA als het Conservatorium van Amsterdam hun studenten nog de mogelijkheid bieden om in eigen huis Javaanse of Balinese gamelan-lessen te volgen.
In Nederland is de gamelan ook nog niet uitgedoofd, zoals het optreden op het Tong Tong Festival van Elsje Plantema en Widosari aantoont, maar heeft wel wat van zijn elan en uitstraling verloren. Het is voornamelijk de oudere generatie die bekend is met de gamelan, vanuit het koloniale verleden. We zoeken de aansluiting met de nieuwe generatie.”
“Je zou kunnen zeggen dat de Javaanse gamelan zich verhoudt tot de Balinese als een strijkorkest tot een rockband…”
Gamelan-serie 2018
Henrice Vonck
Etnomusicologe Henrice Vonck gaat in haar presentatie in op de geschiedenis van de Indonesische muziek, gamelan in het bijzonder, in Nederland. Wie waren de pioniers, wie leidden en leiden de groepen en wat was en is hun invloed op het Nederlandse muziekleven. (24 mei)
Widosari
Gamelan-ensemble Widosari o.l.v. Elsje Plantema viert zijn 25-jarig jubileum met o.a. een muziekstuk voor Javaanse gamelan en koperblazers, een traditie uit de kraton van Yogya, i.s.m. saxofoniste Yukari Uekawa en studenten van het Conservatorium van Amsterdam. Met speciale gasten Joko Susilo (dalang die een wayangvoorstelling geeft) en Peni Candrarini uit Indonesië. (25 mei)
Gong Tirta
Gong Tirta speelt CrossWorX, een progressieve fusion van gamelan, theater en poëzie. CrossWorX reflecteert op de uitdagingen van deze tijd, waarin Oost, West, Zuid en Noord zichzelf opnieuw moeten uitvinden en hun plek in de toekomst gaan bepalen. (26 mei)
Dangiang
Parahiangan
Het in Nederland gevestigde Dangiang Parahiangan zal de tembang Sunda cianjuran brengen. Tembang Sunda Cianjuran is gezongen poëzie van de Soendanezen uit West Java, en kan uitgevoerd worden door zowel vrouwelijke als mannelijke zangers. In de teksten vinden we thema’s als liefde en de schoonheid van de West Javaanse natuur. De typische instrumenten die bij dit genre horen zijn de suling (bamboefluit), de kacapi indung (grote citer), de rebab (tweesnarige viool) en de kacapi rincik (kleine citer). (27 mei)
Taradhin
Het ensemble Taradhin rond componiste Sinta Wullur combineert Indiase klassieke ragas met minimal music en gamelan-invloeden uit Bali, Java en Sunda. Speciaal voor de Tong Tong Fair wordt het programma aangevuld met de instrumentale uitvoering van Tagore-liederen en een deel van Simeon ten Holt’s Canto Ostinato op harp, piano en bansuri. (28 mei)
Sekaha Gong
Semara Gita
Sekaha Gong Semara Gita is een Balinese gamelangroep bestaande uit in heel Nederland woonachtige Balinesen en hun vrienden. Zij komen regelmatig samen op de Indonesische Ambassade in Den Haag. De groep speelt o.a. de opzwepende optocht-muziek ‘balaganjur’ en ‘kebyar’, wat letterlijk explosie betekent. (29 mei)
Balawan en
Batuan Ethnic Fusion
Uit Indonesië komt worldjazz-gitarist I Wayan Balawan met zijn 8-man-tellende gamelanformatie Batuan Ethnic Fusion, voor een weergaloze blend van double-neck jazz guitar en klassiek-Balinese gamelan. I Wayan Balawan (1973) a.k.a. ‘Magic Fingers’ is een van de beste gitaristen die Indonesië heeft voortgebracht. Hij mengt traditionele Balinese gamelanmuziek met modere jazz. Begeleid door traditionele gamelan-percussie demonstreert de gitarist een grote virtuositeit met zijn doubleneck gitaar. (1,2 en 3 juni)