Rayuan Samud’ra

  • In 2003 speelde Rayuan Samud’ra voor
    Koningin Beatrix

  • Met gastvocaliste
    jazz-zangeres Denise Jannah

De onvergetelijke krontjong van Rayuan Samud’ra

Rayuan Samud’ra was zonder twijfel het beroemdste krontjongorkest van Nederland. Rayuan Samud’ra speelde de originele krontjong, de ‘asli’, zoals Rudy Matulessy hem als kind hoorde in Nederlands-Indië en later leerde aan zijn vrouw, kinderen en zelfs kleinkinderen. Een interview.

Dit interview verscheen oorspronkelijk in 2006 in De Sobat, het donateursblad van Stichting Tong Tong. Rudy Matulessy overleed in 2015, zijn zoon Michael in 2008.

Amsterdam, 2006 –  Het krontjongorkest Rayuan Samud’ra uit het Brabantste Geldrop maakt zich op voor een optreden in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, waar Stichting Tong Tong een relatieavond organiseert. Een uitgebreide soundcheck hoeven ze niet te doen, want ze weten hoe de akoestiek in de voormalige kerk klinkt: ze speelden er eerder. Aan tafel zitten de leden van een van de weinige en zeker het meest actieve krontjongorkest van Nederland.

De familie Matulessy speelt de originele krontjong, de ‘asli’. In het spel van andere krontjongorkesten klinken vaak andere muzikale tradities door zoals jazz of brazilian. Maar de famulie Matulessy speelt de oorspronkelijke krontjong van Java, zoals Rudy Matulessy hem ooit hoorde en later leerde aan zijn vrouw en kinderen.

Familie

Bij Bea Matulessy (71) thuis in Soerabaja werd niet naar krontjong geluisterd. “Dat was toch een beetje muziek van katjongs (straatjongens, red.)”, vertelt ze. “We luisterden wel veel naar klassieke muziek. Ik wilde graag zang studeren aan het conservatorium maar de oorlog kwam daartussen.” Rudy Matulessy (75) daarentegen ging elke avond van huis om in de straten van Kadiri naar krontjong te luisteren. Als tienjarige jongen werd hij gegrepen door de melodie, en vooral door het gitaarspel. “Ik probeerde de gitaar precies zo te spelen als ik het hoorde.” Zijn Javaanse grootmoeder speelde een belangrijke rol in zijn muzikale en artistieke ontwikkeling. “Ze leerde mij ook gamelan en wayang spelen.” Gezegend met een absoluut gehoor kon Rudy Matulessy de gitaarpartijen van de krontjongliedjes precies naspelen. De gitarist, die overigens ook viool en saxofoon speelt, is autodidact. “Ik kan geen noot lezen”, zegt hij.

Krontjongconcours 1984

Bea en Rudy ontmoetten elkaar na de oorlog in Soerabaja waar Bea lichte muziek zong in een band, en Rudy zich als gitarist bij het gezelschap voegde. Bea zong liedjes van de Amerikaanse ster Doris Day, Rudy luisterde naar de beroemde gitarist Les Paul. In 1965 gingen zij samen naar Nederland. Bea Matulessy: “We kwamen terecht in een pension in Sittard. Vrijwel direct werden we door vrienden benaderd om een band te beginnen.” Op het repertoire stond jazz en lichte muziek, nog steeds geen krontjong. Dat zou pas in 1984 komen, op het Krontjong Concours dat de Pasar Malam Besar dat jaar organiseerde. Stichting Tong Tong wilde per se dat de krontjong zou blijven bestaan en musici stimuleren weer krontjong te gaan spelen. “Toen wij van het concours hoorden, dachten we meteen: ‘laten we meedoen!’ Speciaal voor die gelegenheid is Rayuan Samud’ra opgericht”, aldus Bea, de vocaliste van het orkest. Het debuut was weergaloos: het juist geformeerde orkest ging met de hoofdprijs naar huis.

Goh Dumas Wisseltrofee

Speciaal voor het nieuwe orkest van zijn ouders had zoon Michael Matulessy (45) ukelele leren spelen. “Ik was zeventien toen ik krontjong ging spelen. Eerlijk gezegd vond ik alles hetzelfde klinken”, bekent hij. “Je moet namelijk naar krontjong leren luisteren.” De jury van het krontjongconcours had niets dan lof voor het spel van de Matulessy’s en Gijs Pattiwael, die ook meespeelde, maar miste wel de fluit. Nota bene: de hoofdprijs, een wisseltrofee, was vernoemd naar Goh Dumas, een Indische fluitist die onder meer in het orkest van Guus Becker speelde. Michael: “Ik ben toen fluit gaan studeren. Het jaar daarop deden we weer mee en was ik de fluitist.” Ook dat jaar ging Rayuan Samudr’a met de Goh Dumas Wisseltrofee naar huis. Vier jaar geleden voegde ook dochter Renee (42) zich bij Rayuan Samud’ra. “Ik speelde gitaar maar er was een ukist nodig. Ik speel het graag.”

Ritme

De oorsprong van krontjong is Portugese volksmuziek. Op weg naar de Oost mengden zich allerlei andere muzikale tradities met deze muziek. Op Java, in Toegoe bij Jakarta, ontstond uiteindelijk krontjong. Het is de krontjong zoals wij hem nu kennen en Rayuan Samudr’a hem nog speelt: de krontjong asli.

Het is geen makkelijk genre om te spelen. De timing van de slag van de ukelele bijvoorbeeld is heel belangrijk. Maar al te vaak komt die te laat en speelt de muzikant ‘achter de krontjong aan’. Daarnaast zijn ook de gitaarloopjes onnavolgbaar moeilijk, zeker wanneer je, zoals Rudy Matulessy doet, twee partijen met één gitaar speelt: die van de cello en de contrabas. Rudy: “Ik hou van het ritme en de opmaat.”

Dan de zang. Die mag dan laid back klinken, de krontjongzanger(es) moet wel een goed getimede buiging in haar stem maken. “Dat moet je echt leren”, zegt Bea die de kunst afkeek van twee Javaanse musici: zangeres Hetty Koes Endang, de beroemdste krontjong asli zangeres van Indonesië, en zanger Mus Mulyadi, eveneens uit Indonesië. Paatje Jurgens uit Bergen op Zoom leerde het familieorkest veel liedjes. “Hij was echt heel streng!”, herinnert Michael zich.

Gevoelsmuziek

Volgens Rudy kun je krontjong eigenlijk niet leren. “Het is muziek van dáár”, zegt Rudy die de krontjong precies speelt zoals hij hem ooit hoorde. “Hier wordt het vaak op noten gezet. Dat kan eigenlijk niet, vind ik. Ooit kwam een muzikant, conservatorium geschoold, naar mij toe en vroeg: ‘wat u daar speelt, is heel bijzonder! Kunt u het op noten zetten?’ Maar: ik kan dat niet! Ik lees geen noten en speel de muziek iedere keer weer anders.” Krontjong is dan ook boven alles gevoelsmuziek, vindt Rudy. Ook zijn kleinkinderen die tijdens Krontjong Nu zullen optreden met een eigen orkest (zie kader) moeten het doen zonder de noten. Michael: “Ze mogen alleen in het begin noten lezen, dan moet het boek dicht en moeten ze op het gehoor leren spelen.”

Bea heeft bijzondere herinneringen aan het Krontjongfestival dat Stichting Tong Tong in 1996 organiseerde. “Een van mijn mooiste muzikale herinneringen heb ik aan het optreden van de Portugese gitarist en zanger Fernando Lameirinhas. Hij speelde krontjong. Wij speelden fado. Fado en krontjong worden op dezelfde manier begeleid maar krontjong heeft meer ritme.”

Toekomst van de krontjong

Wat is krontjong voor de Matulessy’s? “Het is melancholische muziek”, vindt Renee. “Het zijn levensliederen”, vult Bea aan. “De teksten gaan over de fijne, romantische kanten van het leven maar ook over de verdrietige. Krontjong ontroert mij.” Haar favoriete krontjongliedje is Rindu Malam (avondverlangen). “Je kunt het zo heerlijk zingen, het is echte krontjong. De melodie is langzaam, de gitaar heel snel.” Voor Rudy is Schoon ver van u favoriet, voor Michael Es Lili en voor Renee Sulie. “We houden het meest van liedjes in mineur”, zegt Rudy.

Niet alleen in Nederland wordt nog maar weinig krontjong gespeeld, het is niet anders in Indonesië. “Zonde”, vinden de Matulessy’s. Ze denken dat het vooral komt door de invloed van de Amerikaanse muziek.

Michael vindt het ook jammer dat krontjong zo vaak wordt geassocieerd met ‘die goeie ouwe tijd die voorbij is’. Die kwalificatie doet krontjong echt tekort. “Ik vind het vooral jammer voor de mensen die dat denken!”, aldus Michael. “Ze missen veel.” Gelukkig zijn er nog vele liefhebbers van krontjong die vinden dat het genre onmiskenbaar deel uit maakt van het Nederlandse culturele erfgoed. Die vinden dat krontjong bewaard moet blijven en moet worden gekoesterd, maar bovenal gespeeld moet worden. De Matulessy’s zijn blij met Krontjong Nu  en zijn benieuwd naar de krontjong van de vele jonge musici die meedoen. Met warme gevoelens kijken ze bovendien uit naar het optreden van hun kleinkinderen.